Weg met de eenden
De misstanden in de eendenindustrie houden niet op. GroenLinks-PvdA en PVV willen er vanaf.
De Tweede Kamer kwam donderdag in een debat over de vogelgriep terloops ook te spreken over de eendenhouderij in Nederland.
Ines Kostić (PvdD), Dion Graus (PVV) en Sandra Beckerman (SP) dienden tijdens het debat met de ministers van Landbouw en Volksgezondheid een motie in om de hobbymatige jacht op wilde eenden stil te leggen. Uit onderzoek van het Erasmus Medisch Centrum in Rotterdam is namelijk gebleken dat een kwart van de wilde eenden vogelgriep draagt. Waarom zouden we dan nu eenden voor de lol afschieten? Met risico’s voor jagers en jachthonden.
De motie zou later die avond een meerderheid krijgen met steun van onder meer D66. André Flach (SGP) hield Graus tijdens het debat echter voor dat er niet alleen voor plezier op eenden wordt gejaagd, maar ook om populaties te beheren. Waarop Laura Bromet (GL-PvdA) zich hardop afvroeg waar in Nederland dan te veel eenden zitten?
‘In de slachthuizen!’ antwoordde Graus.
En daar gaat veel mis.
4,6 miljoen eenden geslacht
In Nederland worden jaarlijks meer dan 400.000 eenden gefokt voor de slacht. Ook worden eenden uit Duitsland geïmporteerd, dit jaar zo’n 700.000.
De keten is goeddeels in handen van één bedrijf, Tomassen Duck-To, dat ook de enige eendenslachterij van Nederland bezit. Vorig jaar werden daar 4,6 miljoen eenden geslacht. (Net als ‘plofkippen’ leven deze eenden maar zeven weken.) 2 procent van het vlees gaat naar vooral Aziatische restaurants en speciaalzaken in Nederland. De overige 98 procent wordt geëxporteerd binnen Europa en naar Azië. Tomassen draaide vorig jaar een omzet van 80 miljoen euro.
Ook de eendensector lijdt onder de vogelgriep. Op 1 december werden 12.000 eenden ‘geruimd’ op een vleeseendenbedrijf in Zeewolde. Op 2 december werden 10.000 eenden geruimd op een bedrijf in Hierden. Op 3 december werden volgens de NVWA 4.700 eenden geruimd op een bedrijf in Nijkerk. Volgens de eigenaar in het AD betrof het echter 10.000 eenden. Op 6 december werden nog eens 6.500 eenden geruimd op een bedrijf in Ermelo. Het slachthuis van Tomassen is ook in Ermelo gevestigd.
Wat wil een eend?
In 2024 steunde de Tweede Kamer bij meerderheid een amendement van D66 en de VVD op de Wet dieren, waarmee wettelijk is vastgelegd dat houderijsystemen uiterlijk in 2040 in de soorteigen gedragsbehoeften van gehouden dieren moeten voorzien.
Dat pekingeenden — de soort die in Nederland voor vlees wordt gehouden — behoefte hebben aan water is niet alleen evident, maar al jarenlang wetenschappelijk bekend. In 1997 adviseerde de Raad voor Dierenaangelegenheden dat eenden beschikking moeten hebben over ‘open water’ om in hun gedragsbehoeften te voorzien: ‘poetsen’ — het verzorgen van de veren met water — en zwemmen. In 2009 bevestigde onderzoek van de Universiteit Wageningen dat eenden een ‘sterke behoefte’ hebben aan ‘open water’. In 2011 raadde nog een onderzoek van dezelfde universiteit aan om in eendenstallen een watervoorziening te ontwikkelen die tegemoetkomt aan de wijze van poetsen, reinigen en drinken van eenden.
Ik heb in een eerdere nieuwsbrief beschreven hoe opeenvolgende ministers van Landbouw én de eendensector zich dertig jaar lang niets van die adviezen aantrokken. Jaar na jaar beloofden ministers met de sector ‘in gesprek’ te gaan over welzijnsverbeteringen, werd meer onderzoek beloofd, maar niet altijd uitgevoerd, en zou er een ‘plan van aanpak’ komen. Toen dat er in 2023 eindelijk was, moest een beteuterde minister Piet Adema (CU) de Tweede Kamer laten weten dat hij subsidie nodig zou hebben om eendenhouders ertoe te bewegen hun dieren een beetje ‘poetswater’ te geven.
Een intrinsieke motivatie om beter voor de eenden te zorgen ontbreekt. ‘Als je mensen spreekt, vindt iedereen het best dat wij eenden houden,’ zei de interim-voorzitter eendenhouders van land- en tuinbouworganisatie LTO/NOP destijds.
Ik heb nog nooit iemand in de stal gehad die daarna commentaar leverde op de manier van eenden houden.
Dichte poort
Eyes on Animals, één van de 16 organisaties in de Dierencoalitie, bood het grootste eendenbedrijf van Nederland dat jaar aan om te helpen met het verbeteren van vang- en laadmethoden. Eyes on Animals heeft op vele bedrijven in binnen- en buitenland trainingen gegeven aan boeren en vangploegen om eenden en kippen met minder stress voor mens en dier, en met minder risico op verwonding van de dieren, te vangen en laden. Maar Tomassen Duck-To had geen interesse.
Animal Rights (geen lid van de Dierencoalitie) onthulde al in 2018 wantoestanden op drie eendenmesterijen in Gelderland en Overijssel. In augustus en november 2024 filmde de stichting wederom bewijs van dierenmishandeling op meerdere locaties. Op dronebeelden is te zien hoe eenden bij de keel of aan één vleugel worden gegrepen, in kratten worden gegooid en gepropt, en schijnbaar achteloos op de grond worden gesmeten. In de zesde aflevering van het TV-programma Dierenridders van Graus onthulde Animal Rights wéér misstanden bij het laden van eenden op weg naar het slachthuis.
De NVWA heeft aan de hand van de beelden uit 2024 boetes opgelegd aan de betrokken bedrijven en vangploegen, die in beroep zijn gegaan.
‘We gaan voor een 10’
Jeroen IJzerman, adjunct-directeur van Tomassen Duck-To, zegt in een interview met Boerderij.nl:
We gaan voor een 10 en halen een 9. Daar ben ik van overtuigd. We willen het goed doen. Dat zit in ons DNA.
Alle overtredingen die de NVWA door de jaren in de eendenslachterij heeft opgemerkt, betreffen volgens IJzerman slechts ‘vieze kratjes en condensvorming.’
Graus ziet dat anders. ‘Er vinden ernstige wantoestanden plaats in die eendenindustrie, en dat ben ik spuugzat,’ zei hij donderdag in de Tweede Kamer.
Daar moet deze minister gewoon, en ook de NVWA en desnoods de Dierenpolitie, keihard tegen optreden. Bij hun veter pakken. Gevangenisstraf. Beroepsverbod. Houdverbod. Sluiten die tent.
Beroeps- en houdverboden
Eerder dit jaar steunden bijna alle partijen in de Tweede Kamer een motie van Graus en Thom van Campen (VVD) om recidivisten in de veetransportsector en slachthuizen die zich schuldig maken aan zware dierenmishandeling beroeps-, houd- en transportverboden op te leggen. Alleen BBB, CDA en FvD stemden tegen.
De verantwoordelijke staatssecretaris, Jean Rummenie (BBB), heeft de motie ‘afgedaan’ door te wijzen op staand beleid. Overtreders in zowel de veetransportsector als slachthuizen kunnen al onder ‘verscherpt toezicht’ worden geplaatst; transporteurs kunnen hun vervoersvergunningen of getuigschrift van vakbekwaamheid kwijtraken; en de erkenning van een slachthuis kan worden ingetrokken. Dat gebeurt echter zelden en is niet hetzelfde als een beroeps- of houdverbod.
Sinds Rummenie staatssecretaris werd, heeft de NVWA nauwelijks meer toezicht gehouden op het dierenwelzijn in de eendenhouderij. In 2023 voerde de NVWA nog acht inspecties dierenwelzijn in de sector uit, in 2024 twee inspecties. Dit jaar — nul.
Zonder vergunning
Andere overheidsinstanties zien wél reden om de eendensector aan te pakken.
Eind 2024 kreeg de gemeente Ermelo van het Openbaar Ministerie de tip om een uitgebreid Bibob-onderzoek naar Tomassen Duck-To te doen. Dat was kort nadat de Fiscale Inlichtingen- en Opsporingsdienst samen met de NVWA een inval had gedaan op twee locaties van het bedrijf. Er zou met houdbaarheidsdatums worden gesjoemeld. Na de inval werd strafrechtelijk onderzoek ingesteld.
Tomassen heeft sinds 2016 zonder vergunning op het eigen terrein bijgebouwd en zonder vergunning een luchtwasser geïnstalleerd. De gemeenteraad van Ermelo weigerde op 15 oktober vrijwel unaniem om de nieuwbouw met terugwerkende kracht te vergunnen. Alleen de SGP gunde Tomassen nog een kans. De gebouwen moeten worden gesloopt.
‘Het zijn geen pietluttigheden waarmee Tomassen in gebreke is gebleven,’ zei Henri Luitjes van de lokale partij één-Ermelo.
Wie zich bij herhaling niet aan de regels houdt, moet niet verwachten dat de gemeenteraad de rode loper blijft uitrollen.
Gert Jan Brouwer van de lokale VVD was het daarmee eens:
Tomassen heeft willens en wetens regels overtreden en informatie te laat aangeleverd. Wij keuren illegaal bouwen af. Een ondernemer die boven de wet staat, kan niet op ons begrip rekenen. En het is niet geloofwaardig om telkens te spreken van goede intenties.
De burgemeester en wethouders van Ermelo willen verder op grond van de Wet Bibob de omgevingsvergunningen van Tomassen uit 2002 en 2006 intrekken.
De provinciale natuurvergunning is de eendenslachter al kwijt; die werd op 12 februari door de rechtbank Midden-Drenthe vernietigd. Het slachthuis ligt op 1,4 kilometer afstand van het Natura 2000-gebied De Veluwe. Animal Rights en Mobilisation for the Environment hebben een handhavingsverzoek bij de provincie Gelderland ingediend.
Tomassen geeft zich niet gewonnen, vertelt IJzerman Boerderij.nl:
Tomassen Duck-To gaat niet dicht. De sector houdt niet op te bestaan. Wij zijn trots op ons kwaliteitsproduct.
GroenLinks-PvdA en PVV denken daar anders over. Bromet nodigde Graus donderdag in de Tweede Kamer uit om samen een einde te maken aan de eendenindustrie.