Smeed nu het compromis in Catalonië

Pedro Sánchez, opnieuw premier, is dankzij bredere steun nu in een betere positie om de Catalaanse impasse te doorbreken.

Premier Pedro Sánchez in het Spaanse Congres het na zijn herverkiezing (EPA/Juan Carlos Hidalgo)

Een politieke oplossing voor Catalonië is dichterbij gekomen, schrijf ik in NRC, nu Pedro Sánchez, de leider van de Spaanse Socialistische Partij, aan zijn tweede termijn als minister-president kan beginnen.

Sánchez won dinsdag een vertrouwensstemming in het Congres dankzij de steun van extreemlinkse en kleine regionale partijen. De linkse onafhankelijkheidspartijen uit het Baskenland en Catalonië onthielden zich van stemming om Sánchez over de streep te trekken. De premier heeft zelf geen meerderheid, maar zijn rechtse tegenstanders evenmin. Voor het eerst sinds de val van de Republiek in 1939 krijgt Spanje een coalitieregering.

Dat is een positieve ontwikkeling. Het land moest vorig jaar twee keer verkiezingen uitschrijven. De socialisten en de conservatieve Partido Popular halen al jaren geen meerderheid meer, maar de grote partijen zijn het niet gewend compromissen te sluiten. Catalonië is gepolariseerd. Ongeveer de helft van de bevolking wil onafhankelijkheid. De andere helft wil in Spanje blijven. De socialisten zijn bereid met de eerste groep te onderhandelen. Spaans rechts weigert ook maar enige concessie aan de separatisten en beschuldigt Sánchez van ‘verraad’.

Dat is overdreven, maar het is vooral kortzichtig. Sánchez’ rechtse voorganger, Mariano Rajoy, weigerde met de Catalanen om tafel te gaan en stuurde in 2017 de oproerpolitie de regio in toen deze over afsplitsing probeerde te stemmen. De leiders van de onafhankelijkheidsbeweging werden gearresteerd. Negen van hen zitten nog altijd in de gevangenis.

Verharde meningen

Gaven de Catalanen vervolgens de hoop op? Natuurlijk niet. De meningen verhardden alleen maar. Voor de separatisten was er geen weg terug. Tegenstanders zagen de onafhankelijkheidsbeweging nu als een criminele organisatie. In de rest van Spanje nam de steun voor extreemrechts, dat het Catalaanse zelfbestuur wil afschaffen, toe.

Rajoys strategie werkte niet. Sánchez daarentegen heeft slechts het minimale toegezegd: een herstel van dialoog tussen de Catalaanse en Spaanse regeringen, die door Rajoy was opgeschort, en onderhandelingen over meer autonomie.

En dan vooral wat betreft de belastingen. De Catalanen klagen dat zij meer aan de Spaanse schatkist afdragen dan ze terugkrijgen. Dat blijft waarschijnlijk zo. Catalonië is na Madrid de rijkste regio van Spanje en subsidieert de armere delen van het land. Zoals in Nederland de Randstad netto ook de provincie financiert. Een mogelijkheid is wel dat Catalonië, net als Baskenland, zelf die belasting zou kunnen innen en afdragen. Nu moet het ieder jaar om geld terug vragen.

Minder overlap

Op het gebied van infrastructuur, sociale zekerheid, veiligheid en zorg deelt de regio-regering bevoegdheden met Madrid. Sánchez wil minder overlap. Ook dat is een pluspunt voor Catalaanse nationalisten. Tijdens de crisisjaren dwong Rajoy Catalonië te bezuinigen op sociale zekerheid — een van de redenen dat de steun voor onafhankelijkheid toenam.

Spanje heeft Catalonië al vaker beloften gedaan, en ze daarna gebroken. Toen Sánchez twee jaar geleden premier werd, eveneens met steun van Catalaanse partijen, beloofde hij ook dialoog, tevergeefs.

Nu staan de beloften echter op papier en is het niet alleen Sánchez die ze maakt, maar ook zijn linkse coalitiepartner, Podemos. Dat is de enige grote partij in Spanje die geen bezwaar heeft tegen een onafhankelijkheidsreferendum in Catalonië.

Voor Sánchez gaat een stemming over afsplitsing nog altijd te ver. De meest radicale Catalanen stemden daarom op dinsdag tegen hem. Wel wil hij nadenken over een referendum over meer autonomie. Op die manier zouden de Catalanen zich toch over hun eigen toekomst kunnen uitspreken.

Hoewel het politieke midden in Catalonië is uitgehold (slechts één partij is voor zelfbeschikking maar tegen onafhankelijkheid), laten de peilingen nog altijd zien dat een meerderheid met meer zelfbestuur, en de federalisering van Spanje, tevreden zou zijn. Een compromis is in Catalonië mogelijk. De vraag is of de rest van Spanje daarmee kan leven.