Basken en Catalanen zijn van rol gewisseld
Basken en Catalanen zijn van rol gewisseld
Juist door de harde confrontatie met Madrid te mijden hebben de Basken meer gedaan gekregen dan de Catalanen.
Wat is het verschil tussen de Basken en de Catalanen? De eersten willen het land uit en de laatsten willen het land regeren, luidde lang een Spaans grapje. De grootste Catalaanse partij was vaak nodig om nationaal een meerderheidsregering te vormen. Die invloed gebruikten de Catalanen om autonomie te bemachtigen.
Maar nu is het omgekeerd.
De ETA heeft de gewapende strijd voor Baskische onafhankelijkheid opgegeven. De grootste Baskische regiopartij, de PNV, speelt nationaal een sleutelrol. Ze heeft maar vijf zetels in het Congres, maar die vijf zetels waren net genoeg om Mariano Rajoy, de rechtse premier, vrijdag af te zetten wegens een corruptieschandaal in zijn partij.
Toen Rajoy nog premier was, gebruikte de PNV haar machtspositie om meer geld voor Baskenland binnen te slepen. De partij eist van de Socialisten, die nu aan de macht komen, dat ze die begroting overnemen. Afscheiding staat niet langer op de agenda. Toen extreem-links in 2015 pleitte voor een referendum over Baskische zelfbeschikking, hield de regio-president en voormalige PNV-leider Iñigo Urkullu dat tegen.
Vlucht naar buitenland
De nationalisten in Catalonië zetten hun referendum vorig jaar wel door, ook al was het door het Spaanse hooggerechtshof verboden. De Spaanse regering schortte vervolgens het Catalaanse zelfbestuur op. Regio-president Carles Puigdemont vluchtte naar het buitenland.
Zijn opvolger, Quim Torra, belooft de strijd voort te zetten, maar heeft wel afstand genomen van oud-ministers die in de gevangenis zitten of, net als Puigdemont, naar het buitenland zijn gevlucht. Catalonië heeft nu weer een regering — Rajoy accepteerde op de valreep de voorgestelde nieuwe ministersploeg van de Catalanen — maar Catalonië is in een half jaar tijd weinig opgeschoten.
Wat verklaart de verschillen?
Allereerst de houding van de Spaanse staat. De Basken hebben, aanvankelijk ook met de dreiging van geweld, meer autonomie weten te bedingen. Zij heffen hun eigen belastingen en dragen vervolgens een deel af aan Madrid. De Catalaanse regering int daarvan slechts een deel zelf en krijgt de rest via Madrid terug. Dat werd na het begin van de economische crisis in 2008 een gevoelig punt. Als een van de rijkste regio’s draagt Catalonië meer geld af dan het krijgt. De separatisten wisten ongeveer de helft van de bevolking ervan te overtuigen dat zij door Madrid werden leeggeroofd.
Autonomie inleveren
Ook speelde mee dat de Catalanen rond dezelfde tijd autonomie moesten inleveren. Het hooggerechtshof bepaalde in 2010, op aandringen van de conservatieve partij van Rajoy, dat het zelfbestuur dat Catalonië vier jaar eerder had gekregen deels ongrondwettelijk was. De wijzigingen die het hof aanbracht waren weliswaar relatief klein. Maar het feit dat het Spaanse rechters waren die een streep zetten door bepalingen die de Catalanen na jarenlange onderhandelingen hadden weten te vergaren, was voor velen onverteerbaar. Bij demonstraties kwamen geregeld meer dan een miljoen mensen opdagen. (De bevolking van de regio bedraagt 7,5 miljoen.)
Toch zijn maar weinig Catalanen bereid tot het uiterste te gaan in hun strijd voor een eigen staat. De separatisten spreken weliswaar van een Spaanse ‘bezetting’, maar niemand roept op tot geweld. Een Catalaanse versie van de ETA is ondenkbaar. Zelfs toen de Spaanse oproerpolitie vorig jaar hard ingreep om het referendum tegen te houden, reageerden de Catalanen met vreedzame protesten.
Droom en praktijk
Er wordt wel gezegd dat de Catalanen liever dromen van onafhankelijkheid dan deze in de praktijk brengen. Het leven is hier immers niet slecht. Een Catalaanse Republiek klinkt mooi, maar brengt ook risico’s mee. De rest van Spanje is de grootste afzetmarkt voor Catalaanse bedrijven. Spanje zou een onafhankelijk Catalonië uit de EU en uit de euro kunnen houden. Is dat het allemaal waard?
Dat toch 40 tot 50 procent van de bevolking op die vraag ‘ja’ zegt, is Rajoy te verwijten. Waarom moest de Catalaanse autonomie zo nodig worden ingeperkt? Waarom kon er geen referendum over onafhankelijkheid plaatshebben? Waarom kunnen de Catalanen niet, net als de Basken, hun eigen belastingen heffen?
Rajoy weigerde überhaupt met de Catalaanse regering te praten. De hoop is dat zijn opvolger, Pedro Sánchez, wel bereid is tot dialoog. Maar voor Catalanen is het sowieso te laat. Een jaar geleden zouden zij genoegen hebben genomen met een ‘Baskische’ oplossing. Inmiddels is het aandeel dat heil ziet in verregaande autonomie in de minderheid. Terwijl de Basken zich met de rest van Spanje hebben verzoend, zijn de Catalanen tot op het bot verdeeld.